به گزارش راسخون به نقل از خبرگزاری مهر، چندی پیش آیت الله محمد آصف محسنی رئیس شورای علمای شیعه و از پرنفوذ ترین روحانیان افغانستان در ۸۴ سالگی به دلیل بیماری به رحمت ایزدی پیوست. وی از علمای شیعه پشتون، مدافع تقریب مذاهب اسلامی، رییس شورای علمای شیعه افغانستان، و بنیانگذار حوزه علمیه و دانشگاه خاتم النبیین در کابل بود. او همچنین عضو شورای عالی مجمع جهانی اهل بیت، رهبر پیشین حزب حرکت اسلامی افغانستان و مؤسس تلویزیون تمدن بود. محمدآصف محسنی، در فقه و اصول فقه، از شاگردان سید محسن حکیم و سید ابوالقاسم خویی است و آثاری در رجال، فقه، و حدیث دارد. محققان کتاب بحوث فی علم الرجال او را از تألیفات ماندگار در موضوع درایة الحدیث دانسته‌اند.

محمدآصف محسنی، نقش‌آفرینی‌های متعدد و متنوع دینی در افغانستان داشته است، در قانون اساسی جمهوری اسلامی افغانستان که در ۱۴ دی ۱۳۸۲ به تصویب رسید، برای اولین بار در تاریخ افغانستان، مذهب شیعه به رسمیت شناخته شد. بسیاری به رسمیت شناخته شدن مذهب شیعه در قانون اساسی افغانستان را حاصل تلاش‌های محمدآصف محسنی می‌دانند.

محمدآصف محسنی، در کنار اقدامات سیاسی و همچنین فعالیت‌های دینی و فرهنگی، کتاب‌ها و مقالات بسیاری نیز نوشته است که تاکنون بیش از ۶۰ اثر از وی به چاپ رسیده است. محسنی از همین رو «نشان آکادمیسین»، بالاترین نشان علمی افغانستان را دریافت کرده است. آثار او به زبان‌های فارسی و عربی نوشته شده و موضوعات متنوعی را دربرمی‌گیرد؛‌ از جمله حدیث، فقه، رجال، عقاید و سیاست. برخی از آثار او عبارتند از: بحوث فی علم الرجال ، حاوی قواعد رجالی است و به باور مهدی مهریزی، یکی از تألیفات ماندگار در موضوع درایة الحدیث است. ‌ مشرعة بحار الانوار، چنانکه مؤلف گفته، تعلیقه‌ای است بر بحار الانوار که محمدآصف محسنی در آن تلاش کرده تا بر اساس قواعد رجالی ذکر شده در کتاب بحوث فی علم الرجال خود، روایات معتبر را از روایات نامعتبر بحار الانوار جدا کند و به بررسی موضوعات مختلفی بپردازد که در روایات معتبر ذکر شده است. «عقاید برای همه»، «تقریب مذاهب، از نظر تا عمل»، «زن در شریعت اسلامی»، «توضیح المسائل سیاسی»، و «خصایص خاتم النبیین»، از دیگر آثار اوست.

رهبر معظم انقلاب به مناسبت درگذشت آیت الله محمد آصف محسنی در مورد این مرجع تقلید در پیامی عنوان داشتند: «دهها سال مجاهدت فی سبیل الله در میدانهای سیاسی و فرهنگی و علمی و اجتماعی در کشور اسلامی افغانستان و همراه با مردم شجاع و غیور آن سامان، کارنامه‌ی افتخارآمیز این روحانی بلندپایه را نشان میدهد و برکات مستمر و ماندگار آن، میراث ارزشمند معنوی آن بزرگوار است.»

در مورد این عالم مجاهد با حجت الاسلام سیدمحمدمهدی رفیع پور، مدرس سطح عالی و خارج فقه قم به گفتگو نشستیم که در ادامه می خوانید؛

سیدمحمدمهدی رفیع پور در مورد سنت فکری آیت الله محمدآصف محسنی و دغدغه ها و اولویت های فکری وی گفت: مرحوم آیت الله آقای محسنی از جمله عالمانی بودند که از طرفی نسبت به مسئله تحقیق و پژوهش  و از طرفی نسبت به مسائل اجتماعی و سیاسی امت اسلام -به ویژه افغانستان-، دغدغه جدی داشتند. لذا در همین راستا آثاری که در حوزه اندیشه از ایشان منتشر شده، یا آثاری است که با فکر و تحقیق و تامل نوشته شده و رونویسی از آثار گذشتگان نیست و یا آثار اجتماعی و سیاسی است. ویژگی مهم آثار ایشان این است که اجتهاد و فکر و تأمل در آنها زیاد و پررنگ است و تلاش کرده اند بحث ها را با فکر و دقت اجتهادی مطرح کنند و از مخالفت با مشهور و نظراتی که عالمان دیگر دارند ابایی نداشته باشند.

وی ادامه داد: البته باید این مطلب را هم گفت که آثار ایشان از نظر تتبع و گردآوری اقوال و نقد و بررسی آنها متوسط است. در زمینه اجتماعی و سیاسی هم اولا ایشان از جمله علمای مجاهد بودند و ثانیا در زمینه وحدت و تقریب امت اسلامی هم ایشان از پرچمداران  بودند. در هر دو زمینه  مصاحبه ها و سفرهای متعدد و آثار قلمی متعدد از ایشان صادر شده است که امیدوارم فضلا همت کنند و آثار پراکنده ایشان را جمع و منتشر کنند. این مسائل در بین بسیاری از عالمان معاصری که در نجف تحصیل کرده اند یک نکته امتیاز و تفاوت محسوب می شود و باید در این زمینه مطالعه و تامل بیشتری داشته باشیم. به هر حال یادمان نرود که فضّل الله المجاهدین علی القاعدین اجرا عظیما(نساء۹۵)

وی افزود: از آثار خوب ایشان که در موضوع خودش ممتاز است مجموعه دو جلدی «حدود الشریعة» است که دو جلد دارد. یک جلد آن به واجبات و جلد دیگر به محرمات پرداخته است. در این اثر جالب ایشان به صورت الفبایی اولا فهرستی از واجبات و محرمات به دست داده و ثانیا درباره دلیل وجوب و حرمت بحث کرده‌ و در مواردی مناقشه نموده‌اند. بنده از این کتاب خیلی استفاده کردم.

وی در مورد کتاب «معجم الأحادیث المعتبرة» اثر آیت الله محسنی و نوآوری ها و ویژگی های این کتاب گفت: کتاب «معجم الأحادیث المعتبرة» کتابی است که در سال های اخیر از ایشان منتشر شد و مورد توجه قرار گرفت. مرادم از توجه البته صرفا فروش و خوانده شدن نیست.  انتقاداتی هم که از یک کتاب می‌شود  خودش جایگاه آن را نشان می‌دهد. این کتاب هم کتاب سال شناخته شد هم کتاب سال حوزه و تا جایی که می‌دانم مفصل ترین اثری است که از ایشان منتشر شده است.

این استاد حوزه علمیه ادامه داد: ویژگی مهم این کتاب این است که ایشان بر اساس منهج رجالی و دقت در روایات تلاش کردند که یک مجموعه ای از احادیث معتبر را استخراج کنند و آن را در اختیار کسانی که تلاش می کنند از حدیث استفاده کنند قرار دهند. این توضیح لازم است که روایات ما به دو دسته معتبر و غیرمعتبر تقسیم می شود، خیلی از افراد هستند که در هنگام مراجعه به اخبار به این مسئله توجه ندارند و هر حدیثی که هر جا بشنوند یا بخوانند، کلام معصوم(ع) تلقی می کنند و روی آن مطالب فکری و مسائل اجتماعی و سیاسی را مترتب می کنند. در حالی که ابتدا باید صحت و سقم روایات بررسی شود و بعد در منظومه اندیشه دینی از آن ها استفاده شود. در این زمینه علمای بزرگوار کارهایی انجام داده اند که یکی از این کارها کتاب «معجم الأحادیث المعتبرة» است.

رفیع پور افزود: البته خود آقای محسنی به این نکته تذکر داده اند که تعداد احادیث معتبر منحصر به این کتاب نیست و ایشان صرفاً مجموعه ای را انتخاب کرده اند. لکن با تلاش و مبانی دیگر ممکن است حجم این احادیث استخراج شده بیشتر یا کمتر شود و این بستگی به مبانی ای دارد که فرد در دانش رجال انتخاب می کند. وجه تمایز این کتاب این است که تلاش شده یک مجموعه کامل از معارفی که ما در باب مسائل فقهی، کلامی، اجتماعی و اخلاقی داریم استخراج کنند و در اختیار خوانندگان قرار دهند. افرادی اهل منبر و سخنرانی هستند یا نویسنده اند که می خواهند به حدیث مراجعه کنند، با خیال راحت می‌توانند از این مجموعه بهره ببرند. این کار خوبی است که برای کسانی که تخصص در زمینه حدیث ندارند، مجموعه هایی را استخراج کنیم و در اختیار آنها قرار دهیم.

وی ادامه داد: البته افرادی که خود صاحب نظر هستند و در دانش حدیث تخصص دارند، طبیعتاً باید به منابع اصلی مراجعه کنند و خودشان احادیث معتبر را از غیر معتبر استخراج کنند. لکن برای کسانی که در این دانش تخصص ندارند مناسب است از آثاری که کارشناسان حدیث آنها را تایید کرده اند، استفاده کنند.

وی اظهار داشت: یکی از انتقاداتی که به این کتاب شده –و پیشتر  هم نسبت به کتاب مشرعه بحار الانوار ایشان می‌شد-این است که تنها روی مسئله سند تکیه می کند و به صرف اینکه یک راوی ضعیف باشد، حدیث را رد می کند و دیگر کاری ندارد که آیا با قرائن دیگری ما می توانیم حدیث را تایید بکنیم یا نه. نظر اخیر خود ایشان هم این نیست که فقط و فقط همین حدیث ها معتبر هستند و هرچه حدیث غیر از این است نامعتبر است، ایشان یک مجموعه ای را استخراج کرده اند که به نظر ایشان معتبر است و آن را در اختیار دیگران قرار داده اند. دیگران هم می‌توانند بر اساس مبانی خود چنین خدمتی را داشته باشند. این گام را ما مثبت ارزیابی می کنیم گرچه به نظرما می رسد برخی از احادیث باید به این کتاب اضافه شود و برخی از احادیث که تعداد آن خیلی کم است، ضعیف قلمداد شود. ایشان در بحث های سندی و رجالی سخت گیر بودند لذا در بحث حذف، خرده گیری کمی می شود به کار ایشان کرد.

حجت الاسلام رفیع پور در مورد کتاب قواعد الرجال مرحوم آیت الله محسنی گفت: کتاب «بحوث فی علم الرجال» ایشان -با حجمی در حدود ۵۰۰ صفحه-یکی از بهترین کتاب های تحقیقی دانش رجال است که در زمان ما نوشته شده است. ما بعد از معجم الرجال الحدیث مرحوم آقای خوئی، چند کتاب محدود و معدود داریم که در زمینه رجال حرفی برای گفتن دارند که یکی از آن کتاب ها حتماً کتاب آقای آصف محسنی است که تحقیقی نوشته شده است. بنده نمی خواهم بگویم که هر چه در این کتاب هست درست است و مبانی ایشان را تصحیح بکنم لکن روی این مسئله تاکید دارم که این کتاب کتابی است که اجتهادی نوشته شده و باید پژوهشگران عرصه رجال به آن توجه و مراجعه کنند. خلاصه این کتاب از منابع برجسته و مهمی است که در بین اهل رجال مطرح است و باید مورد مراجعه قرار بگیرد.

وی در مورد فعالیت های حزبی و سیاسی این عالم شیعی گفت: ایشان از دوران جوانی در میان مجاهدین افغانستانی مطرح بودند و از جهاد مردم عزیز افغانستان حمایت می کردند و نام ایشان به همراه بزرگان آن دوران برده می شود. ایشان بعد از تشکیل دولت جدید افغانستان موفق شدند رهبری شیعیان افغانستان را از نظر سیاسی به عهده بگیرند و خدمات بسیار بزرگی کردند. در قانون اساسی افغانستان توانستند حقوق شیعه را تثبت کنند تا شیعه بتواند بر اساس احکام خودش آموزش ببیند و احکام شیعه به رسمیت شناخته شود.

وی ادامه داد: ارتباط و تعامل خوب ایشان با اهل سنت و حکومت افغانستان در دوره های مختلف سبب شد که ایشان بتوانند کلمه شیعه را اعتلا ببخشند و این طور نبوده اگر ایشان اهل تقریب بوده اند، این تقریب باعث شود از حقوق شیعه کوتاه بیایند و شیعیان را فراموش کنند. تقریب ایشان هوشمندانه و واقعی بود و اهل سنت متوجه شدند ایشان در فعالیت های خود صداقت دارند و اعتمادسازی صورت گرفت. لذا مقبولیت بالایی در سیاست و فرهنگ کشور افغانستان داشتند و توانستند خدمات بزرگی در این زمنیه به جهان تشیع و جهان اسلام ارائه کنند، چون مسئله تقریب یک مسئله دوسویه هست و نفع آن هم برای شیعیان و هم اهل سنت است. ان شالله که مردم افغانستان قدردان زحمات ایشان باشند.

حجت الاسلام رفیع پور در پاسخ به سوالی در مورد ظرفیت های حوزه های علمیه افغانستان و نقش آیت الله محسنی در این موضوع گفت: حوزه های علمیه افغانستان یک ظرفیت بسیار زیادی دارد و در سال های اخیر هم با حمایت و هدایت مراجع معظم تقلید در کشور افغانستان حوزه های متعدد و مختلفی ایجاد شده و اقبال خیلی خوبی در افغانستان نسبت به دورس حوزه و طلبگی وجود دارد. مرحوم آیت الله محسنی یکی از مهمترین حوزه های افغانستان را  اداره می کردند و در این زمنیه وقت بسیار زیادی را صرف کردند. تا جایی که اطلاع دارم «حوزه خاتم النبیین» ایشان از حوزه های موفق افغانستان بوده است. امیدوارم بعد از فوت ایشان این حوزه فراموش نشود و عالمان خوب ما در افغانستان بتوانند راه ایشان را به صورت بهتر و قوی تر ادامه دهند. از خدای متعال برای این عالم مجاهد طلب رحمت و مغفرت دارم. ان شالله با اهل بیت عصمت محشور باشند.

مرتبط:

آیت الله آصف محسنی در مشاهیر افغانستانی راسخون